avasküler nekroz ne demek?

Avasküler Nekroz (AVN)

Avasküler Nekroz (AVN), diğer adlarıyla Aseptik Nekroz, Osteonekroz veya Kemik Ölümü, kemiğe kan akışının kesilmesi sonucu kemik dokusunun ölmesidir. Bu durum genellikle eklem bölgelerinde görülür ve zamanla eklem kıkırdağının çökmesine, şiddetli ağrıya ve fonksiyon kaybına yol açabilir.

İçindekiler

1. Giriş

Avasküler nekroz, kemiğin yapısal bütünlüğünü bozarak eklem fonksiyonlarını olumsuz etkileyen ciddi bir durumdur. Kan akışının kesilmesi, kemik hücrelerinin beslenmesini engeller ve zamanla kemik dokusunun ölümüne (nekroz) neden olur. Bu durum, eklem kıkırdağının da hasar görmesine ve sonuç olarak artrit gelişimine zemin hazırlayabilir. AVN, her yaşta görülebilmekle birlikte, en sık 30-50 yaş arasındaki bireylerde rastlanır.

2. Nedenleri

Avasküler nekrozun birçok potansiyel nedeni vardır. En yaygın nedenler şunlardır:

Travma: Kemiğin kırılması veya eklemin çıkması gibi yaralanmalar, kan damarlarının hasar görmesine ve kemiğe kan akışının kesilmesine neden olabilir. Örneğin, kalça kırığı sonrası AVN gelişme riski yüksektir.
Kortikosteroid Kullanımı: Uzun süreli ve yüksek dozda kortikosteroid kullanımı, yağ metabolizmasını etkileyerek kemik iliğinde yağ birikimine ve kan damarlarının tıkanmasına yol açabilir.
Alkol Tüketimi: Aşırı alkol tüketimi de yağ metabolizmasını bozarak benzer mekanizmalarla AVN'ye neden olabilir.
Radyoterapi: Radyoterapi uygulanan bölgedeki kan damarları zarar görebilir ve bu da AVN riskini artırabilir.
Orak Hücreli Anemi: Bu genetik hastalıkta, anormal şekilli kırmızı kan hücreleri damarları tıkayarak kemiğe kan akışını engelleyebilir.
Dekompresyon Hastalığı (Vurgun): Ani basınç değişiklikleri sonucu kanda nitrojen kabarcıkları oluşabilir ve bu kabarcıklar kan damarlarını tıkayarak AVN'ye yol açabilir.
Bazı Hastalıklar: Lupus, Romatoid Artrit gibi bazı otoimmün hastalıklar ve HIV enfeksiyonu da AVN riskini artırabilir.
İdiyopatik: Bazı vakalarda, AVN'nin nedeni belirlenemez. Bu duruma idiyopatik AVN denir.

3. Risk Faktörleri

AVN gelişim riskini artıran faktörler şunlardır:

Yüksek doz kortikosteroid kullanımı
Aşırı alkol tüketimi
Sigara içmek
Obezite
Bazı tıbbi durumlar (örneğin, orak hücreli anemi, lupus, HIV)
Travma
Radyoterapi

4. Semptomlar

AVN'nin erken evrelerinde genellikle belirgin semptomlar görülmeyebilir. Ancak, hastalık ilerledikçe aşağıdaki semptomlar ortaya çıkabilir:

Ağrı: Etkilenen eklemde (örneğin, kalça, diz, omuz) ağrı. Ağrı genellikle hareketle artar ve istirahatle azalır. Zamanla ağrı sürekli hale gelebilir.
Sertlik: Eklemde sertlik ve hareket kısıtlılığı.
Topallama: Kalça veya diz etkilenmişse, yürüme güçlüğü ve topallama.
Eklem Çökmesi: İleri evrelerde, kemik dokusu çökmeye başlayabilir ve bu da eklemde şekil bozukluğuna ve şiddetli ağrıya yol açabilir.

5. Tanı

AVN tanısı, hastanın tıbbi öyküsü, fiziksel muayene ve görüntüleme yöntemlerinin kombinasyonu ile konulur. Kullanılan tanı yöntemleri şunlardır:

Röntgen: Erken evrelerde röntgen normal olabilir, ancak ilerleyen evrelerde kemik yoğunluğunda değişiklikler, kistik lezyonlar ve eklem çökmesi görülebilir.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): MRG, erken evre AVN'yi tespit etmede en hassas yöntemdir. Kemiğe kan akışının azalması veya kemik iliğindeki değişiklikler MRG ile görüntülenebilir.
Bilgisayarlı Tomografi (BT): BT, kemik yapısını daha ayrıntılı olarak değerlendirmek için kullanılabilir. Özellikle eklem çökmesi şüphesi varsa BT faydalı olabilir.
Kemik Sintigrafisi: Kemik sintigrafisi, kemikteki kan akışını ve kemik metabolizmasını değerlendirmek için kullanılan bir nükleer tıp yöntemidir. AVN'nin erken evrelerinde sintigrafide aktivite artışı görülebilir.

6. Evreleme

AVN'nin evrelemesi, hastalığın şiddetini ve ilerleyişini belirlemek için kullanılır. Ficat ve Arlet sınıflaması, kalça AVN'si için yaygın olarak kullanılan bir evreleme sistemidir:

Evre 0: Röntgen ve MRG normaldir. Semptomlar mevcut olabilir.
Evre I: Röntgen normaldir, ancak MRG'de kemik iliği ödemi veya diğer değişiklikler görülür.
Evre II: Röntgen'de kemik yoğunluğunda değişiklikler (skleroz veya osteoporoz) veya kistik lezyonlar görülür.
Evre III: Röntgen'de kemik çökmesi (hilal işareti) görülür.
Evre IV: Röntgen'de eklem aralığında daralma ve osteoartrit belirtileri görülür.

7. Tedavi

AVN tedavisi, hastalığın evresine, semptomların şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir. Amaç, ağrıyı azaltmak, eklem fonksiyonlarını korumak ve kemik çökmesini önlemektir.

Cerrahi Olmayan Tedaviler

Ağrı Kesiciler: Ağrı kesici ilaçlar, ağrıyı hafifletmek için kullanılabilir.
Fizik Tedavi: Fizik tedavi, eklem hareketliliğini artırmak ve kasları güçlendirmek için uygulanabilir.
Yükten Kurtarma: Etkilenen ekleme yük binmesini azaltmak için koltuk değneği veya baston kullanılabilir.
Bifosfonatlar: Bu ilaçlar, kemik yıkımını azaltarak kemik yoğunluğunu artırmaya yardımcı olabilir.
Ekstrakorporeal Şok Dalga Terapisi (ESWT): Bu tedavi, kemik iyileşmesini uyarmak ve ağrıyı azaltmak için kullanılabilir.

Cerrahi Tedaviler

Çekirdek Dekompresyonu: Bu cerrahi yöntemde, etkilenen kemikte bir delik açılarak kemik içi basıncı azaltılır ve yeni kan damarlarının oluşması teşvik edilir.
Kemik Grefti: Hasarlı kemik dokusu çıkarılır ve yerine sağlıklı kemik dokusu (greft) yerleştirilir. Kemik grefti, hastanın kendi vücudundan (otogreft) veya bir donörden (allogreft) alınabilir.
Vaskülerize Kemik Grefti: Bu yöntemde, kan damarları ile birlikte alınan kemik grefti, etkilenen bölgeye nakledilir. Bu sayede, kemiğe doğrudan kan akışı sağlanarak iyileşme hızlandırılır.
Eklem Replasmanı (Artroplasti): İleri evre AVN'de, eklem çökmesi ve şiddetli ağrı varsa, etkilenen eklem yapay bir eklemle değiştirilebilir. En sık uygulanan eklem replasmanı, kalça protezi ve diz protezi ameliyatlarıdır.

8. Prognoz

AVN'nin prognozu, hastalığın evresine, etkilenen eklemin yerine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna bağlıdır. Erken evrelerde tanı konulup tedaviye başlanan hastalarda, kemik çökmesi önlenebilir ve eklem fonksiyonları korunabilir. Ancak, ileri evrelerde eklem replasmanı gerekebilir.

9. Sık Görüldüğü Yerler

AVN en sık kalça ekleminde görülür. Bunun yanı sıra, diz, omuz, dirsek ve ayak bileği gibi diğer eklemlerde de görülebilir.

10. Önleme

AVN'yi önlemek için aşağıdaki önlemler alınabilir:

Kortikosteroid kullanımını doktor kontrolünde ve mümkün olan en düşük dozda tutmak
Aşırı alkol tüketiminden kaçınmak
Sigara içmemek
Sağlıklı kiloyu korumak
Eklem yaralanmalarını önlemek için dikkatli olmak
Orak hücreli anemi gibi risk faktörleri olan kişilerin düzenli olarak doktor kontrolünde olması

11. Araştırma

AVN üzerine yapılan araştırmalar devam etmektedir. Yeni tedavi yöntemleri ve erken tanı yöntemleri geliştirilmeye çalışılmaktadır. Kök hücre tedavisi ve gen terapisi gibi umut vadeden yaklaşımlar üzerinde çalışmalar yapılmaktadır.